Mata Hari: De mythe en het Friese meisje / KUNST & CULTUUR
Ze is Nederlands bekendste spionne: Margaretha Geertruida Zelle. Geboren in Leeuwarden, werd ze achtereenvolgens officiersvrouw, moeder, model, exotisch danseres en courtisane. Op 15 oktober 1917 stierf ze voor een Frans vuurpeloton in het park van Vincennes.
MATA HARI: De mythe en het Friese meisje
Mata Hari wordt op 7
augustus 1876 geboren in Leeuwarden. Ze groeit er op in een rijke familie en
trouwt op 19-jarige leeftijd met Rudoplh MacLeod, een beroepsofficier uit het
Nederlands-Indische leger met wie ze een paar jaar na het trouwen naar Nederlands-Indië
vertrekt. Samen krijgen ze twee kinderen, een jongen en een meisje. Haar
huwelijk verloopt niet goed. In 1902 keert Mata Hari terug naar Nederland en
kort hierna (1906) wordt het huwelijk ontbonden.
De Nederlandse vertrekt
alleen naar Parijs en werkt daar als naaktdanseres. Als artiestennaam
gebruikt ze dan de naam ‘Mata Hari’, wat Maleis is voor ‘Oog van de dag’.
De Nederlandse danseres is er succesvol. Niet alleen door haar dansen. Ze
verhuurt zich ook als courtisane (prostituee in voorname kringen) en is ook
daarin gewild. Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt bevindt Mata Hari zich
in Berlijn. Ze wil ook daar optreden, maar voor het zover komt sluit het
theater haar deuren. De danseres moet vluchten, maar kan vanwege de oorlog niet
terug naar Parijs. Ze besluit dan naar Nederland te gaan.
SPIONAGE
De Friezin zou in de periode hierna
verstrikt zijn geraakt in een spionageweb. Voorjaar 1916 zou ze in contact zijn
gekomen met de Duitse inlichtingendienst die haar als codenaam Spionne H21
gaf. Ze krijgt van de inlichtingendienst een voorschot van 20.000 francs en
vertrekt met dat geld naar Parijs.
H21
Met het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog viel Zelles rijke, kosmopolitische lifestyle aan duigen. Haar
vermogen stond vooral op Duitse banken en de Duitse overheid confisqueerde
buitenlandse tegoeden. Bovendien zat haar carrière in het slop. Ze keerde
daarom noodgedwongen terug naar Nederland, waar een minnaar, kolonel der
Huzaren Eduard baron van der Cappellen, haar en haar dienstmeid Anna in Den
Haag onderbracht. Het was in haar Haagse woning dat de Duitse militaire
inlichtingendienst IIIb Zelle bij monde van de Duitse consul een voorstel deed
dat zij niet weigerde. Over wat er vervolgens is gebeurd, is veel
gespeculeerd. Maar uiteindelijk heeft Zelle, codenaam H21, nauwelijks iets
gedaan voor het geld dat IIIb haar betaalde. Ze was sowieso een slechte keuze
voor een spion: gezien haar achtergrond was ze bij voorbaat verdacht. Nog voor
ze werd gerekruteerd, plaatste MI6 haar al op een lijst van verdachte personen,
omdat ze veel op en neer reisde, warme banden onderhield met officieren aan
beide zijden van het conflict en gold als een femme fatale van dubieuze
moraal.Daar wordt ze verliefd op een Russische officier. De Franse
inlichtingendienst zou haar hierna hebben gevraagd om voor hen als spionne te
werken. Haar rol als dubbelspion zou haar op den duur fataal geworden zijn.
Zowel de Duitsers als de Fransen wantrouwende danseres. Op 13 februari 1917
wordt ze in Parijs gearresteerd. Nederland dient tevergeefs een gratieverzoek
in.
Het doodvonnis van Mata Hari
Toen de Franse veiligheidsdienst Zelle op
13 februari 1917 arresteerde en zij na maanden van verhoren uiteindelijk voor
de militaire rechtbank werd geleid, greep die de kans van haar een voorbeeld te
maken. De oorlog verliep voor de Fransen niet goed en de schuld werd mede
gelegd bij de morele ondermijning van Franse militairen door femmes fatale in
dienst van de vijand. Mata Hari was de verkeerde vrouw op het juiste moment.
“Dood is niets, leven trouwens ook niet.
Sterven, slapen, overgaan in niets, wat maakt het uit? Alles is een illusie.”
Na een kort proces wordt Mata Hari in 1917 in Frankrijk ter dood
veroordeeld. In het vonnis wordt gesteld dat ze zich schuldig heeft gemaakt aan
hoogverraad vanwege spionage voor de Duitsers. Een vuurpeloton voltrekt het
vonnis op 15 oktober 1917. Haar laatste woorden zouden zijn geweest:
Publiciteit
Na haar dood zorgt de vele publiciteit die
aan haar leven en dood wordt gegeven er voor dat ze wereldberoemd wordt. De
Britse geheime dienst MI5 opende in 1999 enkele van haar archieven, waaruit
blijkt dat de effectiviteit van Mata Hari als spionne voor de Duitsers heel
gering moet zijn geweest. In Mata Hari’s geboorteplaats Leeuwarden is een
standbeeld van de danseres te vinden. De afgelopen decennia zijn er ook
verschillende films over haar leven gemaakt.
Stijlicoon en sekssymbool
Haar imago van sensuele, gevaarlijke
mannenverslindster kostte Zelle de kop, maar is ook de reden waarom ze
onsterfelijk is geworden. Vrij snel na haar dood groeide Mata Hari uit tot een
mythe. Ze werd een stijlicoon en sekssymbool. Haar leven werd onderwerp van
talloze, niet altijd waarheidsgetrouwe boeken en filmsterren als Greta Garbo,
Marlene Dietrich en Sylvia Kristel hebben haar gespeeld.
"Ik ben moe van dat vechten tegen het leven en ik
wil een van tweeën: óf Nonnie bij me en een fatsoendelijke moeder zijn óf ik ga
leven zooals me hier zoo schitterend wordt aangeboden. Ik weet wel dat dat
leven eindigt met een ongeluk – maar daar ben ik overheen.”
H21
"Ik ben moe van dat vechten tegen het leven en ik wil een van tweeën: óf Nonnie bij me en een fatsoendelijke moeder zijn óf ik ga leven zooals me hier zoo schitterend wordt aangeboden. Ik weet wel dat dat leven eindigt met een ongeluk – maar daar ben ik overheen.”