Mata Hari: De mythe en het Friese meisje / KUNST & CULTUUR

Ze is Nederlands bekendste spionne: Margaretha Geertruida Zelle. Geboren in Leeuwarden, werd ze achtereenvolgens officiersvrouw, moeder, model, exotisch danseres en courtisane. Op 15 oktober 1917 stierf ze voor een Frans vuurpeloton in het park van Vincennes.

                            

MATA HARI: De mythe en het Friese meisje

Mata Hari wordt op 7 augustus 1876 geboren in Leeuwarden. Ze groeit er op in een rijke familie en trouwt op 19-jarige leeftijd met Rudoplh MacLeod, een beroepsofficier uit het Nederlands-Indische leger met wie ze een paar jaar na het trouwen naar Nederlands-Indië vertrekt. Samen krijgen ze twee kinderen, een jongen en een meisje. Haar huwelijk verloopt niet goed. In 1902 keert Mata Hari terug naar Nederland en kort hierna (1906) wordt het huwelijk ontbonden.

De Nederlandse vertrekt alleen naar Parijs en werkt daar als naaktdanseres. Als artiestennaam gebruikt ze dan de naam ‘Mata Hari’, wat Maleis is voor ‘Oog van de dag’. De Nederlandse danseres is er succesvol. Niet alleen door haar dansen. Ze verhuurt zich ook als courtisane (prostituee in voorname kringen) en is ook daarin gewild. Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt bevindt Mata Hari zich in Berlijn. Ze wil ook daar optreden, maar voor het zover komt sluit het theater haar deuren. De danseres moet vluchten, maar kan vanwege de oorlog niet terug naar Parijs. Ze besluit dan naar Nederland te gaan.

SPIONAGE

De Friezin zou in de periode hierna verstrikt zijn geraakt in een spionageweb. Voorjaar 1916 zou ze in contact zijn gekomen met de Duitse inlichtingendienst die haar als codenaam Spionne H21 gaf. Ze krijgt van de inlichtingendienst een voorschot van 20.000 francs en vertrekt met dat geld naar Parijs. 

H21

Met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog viel Zelles rijke, kosmopolitische lifestyle aan duigen. Haar vermogen stond vooral op Duitse banken en de Duitse overheid confisqueerde buitenlandse tegoeden. Bovendien zat haar carrière in het slop. Ze keerde daarom noodgedwongen terug naar Nederland, waar een minnaar, kolonel der Huzaren Eduard baron van der Cappellen, haar en haar dienstmeid Anna in Den Haag onderbracht. Het was in haar Haagse woning dat de Duitse militaire inlichtingendienst IIIb Zelle bij monde van de Duitse consul een voorstel deed dat zij niet weigerde. Over wat er vervolgens is gebeurd, is veel gespeculeerd. Maar uiteindelijk heeft Zelle, codenaam H21, nauwelijks iets gedaan voor het geld dat IIIb haar betaalde. Ze was sowieso een slechte keuze voor een spion: gezien haar achtergrond was ze bij voorbaat verdacht. Nog voor ze werd gerekruteerd, plaatste MI6 haar al op een lijst van verdachte personen, omdat ze veel op en neer reisde, warme banden onderhield met officieren aan beide zijden van het conflict en gold als een femme fatale van dubieuze moraal.Daar wordt ze verliefd op een Russische officier. De Franse inlichtingendienst zou haar hierna hebben gevraagd om voor hen als spionne te werken. Haar rol als dubbelspion zou haar op den duur fataal geworden zijn. Zowel de Duitsers als de Fransen wantrouwende danseres. Op 13 februari 1917 wordt ze in Parijs gearresteerd. Nederland dient tevergeefs een gratieverzoek in.

Het doodvonnis van Mata Hari 

Toen de Franse veiligheidsdienst Zelle op 13 februari 1917 arresteerde en zij na maanden van verhoren uiteindelijk voor de militaire rechtbank werd geleid, greep die de kans van haar een voorbeeld te maken. De oorlog verliep voor de Fransen niet goed en de schuld werd mede gelegd bij de morele ondermijning van Franse militairen door femmes fatale in dienst van de vijand. Mata Hari was de verkeerde vrouw op het juiste moment.

“Dood is niets, leven trouwens ook niet. Sterven, slapen, overgaan in niets, wat maakt het uit? Alles is een illusie.”

Na een kort proces wordt Mata Hari in 1917 in Frankrijk ter dood veroordeeld. In het vonnis wordt gesteld dat ze zich schuldig heeft gemaakt aan hoogverraad vanwege spionage voor de Duitsers. Een vuurpeloton voltrekt het vonnis op 15 oktober 1917. Haar laatste woorden zouden zijn geweest:

Publiciteit 

Na haar dood zorgt de vele publiciteit die aan haar leven en dood wordt gegeven er voor dat ze wereldberoemd wordt. De Britse geheime dienst MI5 opende in 1999 enkele van haar archieven, waaruit blijkt dat de effectiviteit van Mata Hari als spionne voor de Duitsers heel gering moet zijn geweest. In Mata Hari’s geboorteplaats Leeuwarden is een standbeeld van de danseres te vinden. De afgelopen decennia zijn er ook verschillende films over haar leven gemaakt.

Stijlicoon en sekssymbool

Haar imago van sensuele, gevaarlijke mannenverslindster kostte Zelle de kop, maar is ook de reden waarom ze onsterfelijk is geworden. Vrij snel na haar dood groeide Mata Hari uit tot een mythe. Ze werd een stijlicoon en sekssymbool. Haar leven werd onderwerp van talloze, niet altijd waarheidsgetrouwe boeken en filmsterren als Greta Garbo, Marlene Dietrich en Sylvia Kristel hebben haar gespeeld.

"Ik ben moe van dat vechten tegen het leven en ik wil een van tweeën: óf Nonnie bij me en een fatsoendelijke moeder zijn óf ik ga leven zooals me hier zoo schitterend wordt aangeboden. Ik weet wel dat dat leven eindigt met een ongeluk – maar daar ben ik overheen.”